« Down The Rabbit Hole » : Une Anthropologie de la circulation des médias thaïlandais à l’heure de la globalisation numérique

Jusqu’où un algorithme de recommandation peut-il mener ? Quelle face cachée de la globalisation est-il susceptible de révéler ?

Cette thèse porte sur un réseau d’acteurs qui s’organise autour de la redistribution d’enregistrements en provenance de Thaïlande depuis le tournant des années 2010. À partir d’un terrain ethnographique étalé sur plus de deux années en Thaïlande, en France et dans plusieurs pays est-asiatiques, je retrace la circulation internationale d’une vidéo publiée en 2011 par le groupe Khun Narin, découverte par hasard par un internaute nord-américain « au fond d’un terrier de lapin » sur la plateforme YouTube (down a YouTube rabbit hole) avant d’être partagée en tant que « musique psychédélique thaïlandaise ». 

Partant de ce cas, je propose d’abord une réflexion critique sur la notion de « musiques du monde » (world music) et sur les transformations que ce champ musical connaît à travers les réseaux numériques (« musiques du monde 2.0 »). Durablement structurées par des relations asymétriques entre artistes et producteurs venus d’Occident, les musiques du monde évoluent avec Internet et la possibilité offerte à tout musicien de publier ses propres médias. L’enjeu de cette thèse est d’interroger les imaginaires et les rapports qui émergent de ces nouvelles possibilités de partage.

Les enregistrements thaïlandais qui circulent dans le réseau des musiques du monde 2.0 sont caractérisés par une forte identité formelle avec des musiques venues d’Occident. Mais à la différence du précédent régime des musiques du monde, ceux-ci sont directement réalisés par les musiciens ou collectés au sein d’industries musicales régionales. L’expérience médiatique qui se produit « au fond d’un terrier de lapin », à travers la recommandation YouTube, est alors celle d’un contact avec une modernité musicale qui ne résulte plus d’une appropriation technologique par un opérateur occidental. J’interroge donc le modèle original de modernité que cette expérience révèle et j’observe la façon suivant laquelle il peut être mobilisé, par un public en Europe ou en Amérique du Nord, pour repeupler un imaginaire musical de représentations qui ne seraient pas centrées sur l’Occident. Mais est-il seulement possible de penser une modernité musicale sans penser « avec » ou « contre » un modèle qui trouverait ses racines en Europe ou en Amérique du Nord ? Les auditeurs que j’observe appellent des problématiques à la croisée des études postcoloniales, des Thai studies et de l’anthropologie digitale et permettent d’étudier comment elles se développent sur un terrain ethnographique. Acteurs de premier plan d’une autre globalisation musicale et sonore, ils révèlent les rapports historiques de la Thaïlande avec le reste du monde et questionnent la capacité d’un pays qui n’a pas connu de colonisation directe à déterminer sa propre modernité. À travers toutes ses dimensions, ils montrent la capacité des réseaux numériques à transformer différents mondes sociaux ou à les reproduire.

Mots-clés

média, modernité, Thaïlande, anthropologie numérique, cryptocolonialisme, musiques du monde, thaïté, luk thung, molam, mondialisation

 

“Down The Rabbit Hole”: An Anthropology of Thai media circulation in the age of digital globalization

Abstract

How far can a recommendation algorithm go? What hidden face of globalization is it likely to reveal?

This thesis focuses on a network of actors organized around the redistribution of recordings from Thailand since the turn of the 2010s. Based on ethnographic fieldwork spread over more than two years in Thailand, France and several East Asian countries, I trace the international circulation of a video released in 2011 by the group Khun Narin, discovered by a North American Internet user ‘down a YouTube rabbit hole’ before being shared as ‘Thai psychedelic music’. 

Through this case, I first propose a critical reflection on the notion of ‘world music’ and on the transformations that this musical field undergoes through digital networks (‘world music 2.0’). Long structured by asymmetrical relations between artists and Western producers, world music is evolving with the Internet and the possibility for musicians to publish their own media. This thesis aims to question the musical imaginary and the relationships that emerge from these new possibilities of sharing.

Thai recordings that circulate in the world music 2.0 network are characterized by a strong formal musical identity in common with music from the West. Unlike previous world music regimes, however, these are either directly made by musicians or collected within regional music industries. The media experience that occurs ‘down a rabbit hole’, through YouTube recommendation, is that of a contact with musical modernities that no longer result from Western technological appropriations. I question original modernities that are revealed through this experience and I observe ways in which they can be mobilized by a public in Europe or in North America to de-center global musical imaginaries from Western-centered representations. But is it even possible to think of musical modernities without thinking ‘with’ or ‘against’ models that are rooted in Europe or North America? Listeners and their listening habits that I observe evoke issues at the crossroads of postcolonial studies, Thai studies and digital anthropology and allow us to study how these issues develop on an ethnographic field. As key players in alternative fields of musical and sonic globalization, they reveal Thailand’s historical relationships with the rest of the world and question the ability of a country that has not experienced direct colonization to determine its own modernity. Through all these dimensions, they show digital networks’ capacity to transform different social worlds or to reproduce them.

Keywords

media, modernity, Thailand, digital 

anthropology, cryptocolonialism, world music, thainess, luk thung, molam, globalization

 

‘ดาวน์เดอะแร็บบิทโฮล’ มานุษยวิทยาการหมุนเวียนของสื่อไทยในยุคโลกาภิวัตน์ดิจิทัล

บทคัดย่อ

ตัวช่วยแนะนำ (recommendation algorithm) จะไปได้อีกไกลเท่าไหร่?

วิทยานิพนธ์นี้มุ่งเน้นไปที่เครือข่ายนักแสดงที่จัดตั้งขึ้นตั้งแต่ช่วงต้นศตวรรษที่ 2010 อันเป็นช่วงที่เริ่มมีการเผยแพร่บันทึกเพลงไทยจากประเทศไทยออกไปเป็นต้นมา ทั้งนี้จากการศึกษาชาติพันธุ์วิทยาเป็นเวลามากกว่า 2 ปี ในทั้งฝรั่งเศส  ไทย และอีกหลายประเทศในเอเชียอาคเนย์ ผู้วิจัยได้สืบสาวถึงวงจรระดับนานาชาติของวีดีโอของวงขุนนรินทร์พิณประยุกต์ที่ปล่อยออกไปในปี ค.ศ. 2011 จากการบังเอิญสุ่มเจอของผู้ใช้อินเทอร์เน็ตจากอเมริกาเหนือ และเริ่มแชร์วีดีโอออกไปในนามของดนตรีแนวไซเคเดลิกไทย

ผู้วิจัยได้นำเสนอภาพสะท้อนที่สำคัญในแนวคิดเกี่ยวกับความเป็นสากลของเพลงพื้นเมือง หรือเวิล์ดมิวสิค (world music) รวมถึงการเปลี่ยนผ่าน คือมีการทำงานผ่านเครือข่ายดิจิทัล world music 2.0  อินเทอร์เน็ตได้ช่วยให้นักดนตรีสามารถสร้างโอกาสที่จะเผยแพร่สื่อของตนเองสู่สาธารณชนเพิ่มขึ้น  ดังนั้นวิทยานิพนธ์นี้จึงมีเป้าหมายที่จะตั้งคำถามต่อจินตนาการทางดนตรี รวมไปถึงความสัมพันธ์ที่เกิดจากความเป็นไปได้ใหม่ๆ ในการแชร์ดนตรีนี้ออกไปด้วย

ในแนวความเห็นของผู้ฟังตะวันตก เพลงไทยที่ไหลเวียนอยู่ในเครือข่าย world music 2.0 นี้จะมีอัตลักษณ์ทางดนตรีที่เป็นทางการสูง ซึ่งเป็นไปในลักษณะเดียวกันกับดนตรีจากฝั่งตะวันตก ดังนั้นประสบการณ์ที่ได้รับผ่านทางการแนะนำบนยูทูป (down a YouTube rabbit hole) จึงนับว่าเป็นประสบการณ์ที่ได้เข้าถึงความเป็นสมัยใหม่ทางดนตรี ที่ไม่ได้เป็นผลผลิตจากการผูกขาดทางเทคโนโลยีตะวันตกอีกต่อไป  ทั้งนี้จึงมีการตั้งคำถามต่อความเป็นไทย ที่แปลกไปจากความทันสมัยแบบตะวันตกที่สะท้อนผ่านประสบการณ์ดังกล่าวนี้  อีกทั้งยังมีการสำรวจวิธีการต่างๆ ที่มหาชนในยุโรป และอเมริกาเหนือผู้สนใจเพลงไทยจะทำให้จินตนาการทางดนตรีในโลกได้กระจายออกไปจากภาพที่มีตะวันตกเป็นศูนย์กลาง  ทว่าในความเห็นของผู้ฟังตะวันตกจะเป็นไปได้หรือไม่ที่จะคำนึงถึงความเป็นสมัยใหม่ทางดนตรีโดยมองข้ามโมเดลที่ฝังรากลึกอยู่ในยุโรป หรืออเมริกาเหนือไปได้อย่างสิ้นเชิง?  จากการสำรวจผู้ฟัง และนิสัยการฟังดนตรีได้ช่วยกระตุ้นประเด็นต่างๆ ที่อยู่บนจุดร่วมของแนวคิดหลังอาณานิคมศึกษา ไทยศึกษา และมานุษยวิทยาดิจิทัลซึ่งมีบทบาทสำคัญในโลกาภิวัตน์ทางเสียงและดนตรี อีกทั้งยังช่วยสะท้อนถึงความสัมพันธ์เชิงประวัติศาสตร์ของไทยกับส่วนอื่นๆ ของโลก อีกทั้งยังตั้งคำถามเกี่ยวกับศักยภาพของประเทศที่ไม่เคยตกเป็นอาณานิคมโดยตรงในการที่จะกำหนดทิศทางความเป็นสมัยใหม่ของตนเอง

คำสำคัญ

สื่อ   ความเป็นสมัยใหม่   ประเทศไทย   มานุษยวิทยาดิจิทัล   อาณานิคมอำพราง   เวิล์ดมิวสิค   ความเป็นไทย   ลูกทุ่ง   หมอลำ   โลกาภิวัตน์

Partager ce contenu